“ΘΕΟΙ, ΗΡΩΕΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΕΣ” – Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

“GODS, HEROES AND ATHLETES” – The embodiment of a cultural collaboration

Η ΕΝΣΑΡΚΩΣΗ ΜΙΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ

Σε έναν πολιτισμό ανθρωποκεντρικό, όπως ο αρχαίος ελληνικός, το ανθρώπινο σώμα δεν μπορεί παρά να καταλαμβάνει κεντρική θέση στη δημόσια και ιδιωτική σφαίρα.
Θαυμάζεται για τη φυσική του ομορφιά, τις αρμονικές αναλογίες και τη συμμετρία του, επιλέγεται ως η ιδεατή εικόνα των θεών, γίνεται αντικείμενο ερωτικής επιθυμίας, αλλά και φορέας έκφρασης ιδεών, όπως η καλοκαγαθία, η ευεξία, η ανδρεία, η προάσπιση της πόλης. Στις φιλοσοφικές συζητήσεις της κλασικής εποχής, το σώμα και η ψυχή βρίσκονται συχνά στο επίκεντρο, διερευνώντας την ανταγωνιστική και παραπληρωματική τους σχέση και αναγνωρίζοντας εν τέλει την ενότητά τους μέσα από τη σύλληψη του σώματος ως όλον. Το ανδρικό γυμνό σώμα γίνεται η εμβληματική εικόνα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, το διακριτικό γνώρισμα του ελληνικού τρόπου ζωής, ενσαρκώνοντας φυσικά και ηθικά ιδεώδη. Η τέλεια αρμονία των έργων τέχνης που το απέδωσαν αποτελεί σημαντική κληρονομιά της κλασικής παράδοσης, που διαμόρφωσε τα πρότυπα του δυτικού κόσμου ως προς την απόδοση της ανθρώπινης μορφής και επηρέασε καθοριστικά τις αντιλήψεις ως προς την έννοια του ωραίου.
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το μεγαλύτερο μουσείο της Ελλάδας και ένα από τα σημαντικότερα παγκοσμίως, τόσο για το εύρος των συλλογών που φυλάσσει και εκθέτει όσο και για τη λειτουργία του ως ερευνητικό κέντρο με πλήθος μελετητών από όλο τον κόσμο, έχει ως πάγια τακτική τις τελευταίες δεκαετίες να συνεργάζεται με μουσεία του εξωτερικού για την ανάδειξη του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Στο πλαίσιο αυτό, η ανταπόκριση στο αίτημα του Περιφερειακού Αρχαιολογικού Μουσείου της Μαδρίτης ήταν αναμενόμενη, κρίθηκε όμως απαραίτητη και σημαντική και για μερικούς ακόμη λόγους.

Η θεματική της έκθεσης πραγματεύεται μια πολύ ιδιαίτερη πτυχή της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας με βαθύτατες επιδράσεις στη δυτική πολιτιστική κληρονομιά, όπως διαγράφηκε στην προηγούμενη παράγραφο και αποτελεί αντικείμενο αναλυτικής εξέτασης σε αυτή την έκθεση. Ταυτόχρονα συνιστά μια θεματική με εγγενείς δυσκολίες, αφού η έννοια της γυμνότητας, η οποία αποτελεί κομβικό σημείο στην απόδοση του σώματος στην αρχαία Ελλάδα, είναι μια έννοια πολυδιάστατη, που η νοηματοδότησή της εξαρτάται από το κοινωνικο-ιστορικό πλαίσιο αναφοράς, το θέμα, το υλικό ή τη χρήση για την οποία προορίζεται το τέχνεργο. Αποφασίσαμε λοιπόν να συνεργαστούμε στενά με τους Ισπανούς συναδέλφους και να επεξεργαστούμε από κοινού το μουσειολογικό σκεπτικό, προκειμένου να επιλεχθούν εκείνα τα έργα του μουσείου μας, που υποστηρίζουν την πληρέστερη παρουσίαση των θεματικών αξόνων. Οδηγός μας σε αυτό στάθηκε το τρίπτυχο του τίτλου της έκθεσης: οι τρόποι απόδοσης του σώματος των θεών, των ηρώων και των αθλητών στην αρχαία ελληνική τέχνη προσφέρουν την κατάλληλη εστίαση, ώστε η πραγμάτευση του θέματος να είναι στοχευμένη, συνεκτική και έτσι πιο εύκολα κατανοητή στο ευρύ κοινό, ενώ παράλληλα επιμέρους θεματικοί άξονες τονίζουν κάποιες διαστάσεις που αναδεικνύουν αντιστικτικά ή συμπληρωματικά την εικόνα του σώματος στην αρχαία Ελλάδα και την προσέγγισή του σε μεταγενέστερες εποχές. Θεωρούμε ότι τα 36 έργα, με τα οποία συμμετέχει το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην έκθεση, υπηρετούν με επιτυχία τους σκοπούς της.
Από τη θέση αυτή θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε και επισήμως τον Διευθυντή του Περιφερειακού Αρχαιολογικού Μουσείου της Μαδρίτης Enrique Baquedano, την προϊσταμένη του Τμήματος Εκθέσεων Inmaculada Escobar και την καθηγήτρια και πρόεδρο του Τμήματος Θεωρίας και Ιστορίας Τέχνης του Autónoma University της Μαδρίτης Carmen Sánchez Fernández, για την αγαστή συνεργασία και την ενσωμάτωση των περισσότερων προτάσεων μας στον μουσειολογικό σχεδιασμό της έκθεσης μέσα από μια διαδικασία γόνιμου διαλόγου. Ευχόμαστε στο μέλλον να δοθούν νέες ευκαιρίες για συμπράξεις της Ελλάδας και της Ισπανίας στο πολιτιστικό πεδίο, στις οποίες το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο θα είναι πάντα αρωγός.

Μαρία Λαγογιάννη-Γεωργακαράκου, Δρ Αρχαιολόγος, Διευθύντρια Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου
Δέσποινα Καλεσοπούλου, Δρ Αρχαιολόγος-Μουσειολόγος Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου