Month: February 2017

ΠΟΛΥΤΙΜΑ ΦΟΡΤΙΑ: ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ

 […]να σταματήσεις σ’ εμπορεία Φοινικικά,
και τες καλές πραγμάτειες ν’ αποκτήσεις,
σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ’ έβενους,
και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής,
όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά
σε πόλεις Αιγυπτιακές πολλές να πας,
να μάθεις και να μάθεις απ’ τους σπουδασμένους.
Κ. Π. Καβάφης, Ιθάκη

Μικρά πολύτιμα ειδώλια φερμένα από τόπους μακρινούς  πήλινα, χάλκινα και γυάλινα αγγεία από τη Συρία, την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο, ψευδόστομοι μυκηναϊκοί αμφορίσκοι για τη μεταφορά αρωματικών ελαίων εξωτικά ρυτά από κέλυφος αυγού στρουθοκαμήλου, πυρήνες και τέχνεργα οψιανού της Μήλου,  κοσμήματα από ήλεκτρο (κεχριμπάρι) της Βαλτικής  φαγεντιανή της Αιγύπτου, κορναλίνη και λαζουρίτη λίθο από τη Συρία και τη δυτική Ασία, δόντια από ελέφαντα και ιπποπόταμο,  ύλες και αντικείμενα επείσακτα και έργα επηρεασμένα από άλλους πολιτισμούς συνθέτουν το πολυποίκιλο φορτίο ενός νοερού πλοίου στο δρόμο της επιστροφής.

ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ 

Περάσαμε κάβους πολλούς πολλά νησιά τη θάλασσα
που φέρνει την άλλη θάλασσα, γλάρους και φώκιες […]
Γ. Σεφέρης, Αργοναύτες, Μυθιστόρημα

Ομοιώματα λέμβων, απεικονίσεις κωπήλατων,  ιστιοφόρων και εμβολοφόρων πλοίων από τη Σύρο, τη Μήλο, την Κέα, το Σούνιο και την Ακρόπολη της Αθήνας,  αιώνια σύμβολα όλα τους των θαλάσσιων δρόμων και της ανθρώπινης αναζήτησης, συμπράττουν με τέχνεργα που αποτυπώνουν γνώριμα σημεία του θαλάσσιου τοπίου,  δελφίνια,  χταπόδια, κοράλλια  και αργοναύτες
και μας παρασέρνουν μαγικά στο δικό τους θαυμαστό κόσμο.

ΗΡΩΪΚΕΣ ΓΕΝΙΕΣ ΚΑΙ ΜΥΘΙΚΑ ΤΑΞΙΔΙΑ

Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,
να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος,
γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις […]
Κ.Π.Καβάφης, Ιθάκη

Εικονογραφημένα αγγεία
που αφηγούνται
συναρπαστικές περιπέτειες σε μακρινούς τόπους και υπερπόντια ταξίδια, προσελκύουν την προσοχή μας. Ο Περσέας, οι Αργοναύτες, ο Ηρακλής,  ο Οδυσσέας, ηρωικές γενιές του θρύλου και του μύθου, επαναφέρουν μνήμες και εικόνες, σηματοδοτούν ιστορικά επεισόδια λησμονημένα στο χρόνο και νοηματοδοτούν τον ατέρμονο αγώνα και την επινοητική δύναμη του ανθρώπου.

Έρωτας

Είναι η ένωση, είπε,
του άντρα και της γυναίκας, της σιωπής και της φωνής, της ζωής και
της ποίησης[…]
Γ. Ρίτσος, ΄Οταν έρχεται ο Ξένος

Ίσια ναι πάει ο χρόνος αλλ΄ο έρωτας κάθετα
και ή κόβονται στα δύο ή που δεν απαντήθηκαν ποτέ
Ο. Ελύτης, Εκείνο που δε γίνεται

Όρθιοι, με αγκαλιασμένα
σφιχτά τα κορμιά
και τυλιγμένοι τρυφερά στο ίδιο ιμάτιο
εικονίζονται ένας άνδρας και μια γυναίκα
σε μια μελανόμορφη κύλικα
(490-480 π.Χ.),
αγγείο που πρόσφερε κάποτε κρασί,
ευφροσύνη και ίσως ερωτική μέθη
σε κάποιο συμπόσιο.

Αποσπασματικά σώζεται
η στιγμή του ερωτικού φιλιού
ενός νέου και μιας νέας
στο θραύσμα μιας ερυθρόμορφης κύλικας
από την Ακρόπολη (τέλη του 6^ου αι. π.Χ.).

Οι μορφές της Αφροδίτης,
του Πάνα και του φτερωτού Έρωτα
που εικονίζονται
στο μαρμάρινο σύμπλεγμα
από τη Δήλο (γύρω στο 100 π.Χ.)
μοιάζουν να μεταφέρουν
τους πυκνούς συμβολισμούς
για όσα διαπερνούν το χρόνο
και συμμαχούν με τη ζωή.

ΠΑΡΑ ΔΗΜΟΝ ΟΝΕΙΡΩΝ

 Δεν έχει ασφοδίλια, μενεξέδες, μήτε υάκινθους
πώς να μιλήσεις με τους πεθαμένους.
Οι πεθαμένοι ξέρουν μονάχα τη γλώσσα των λουλουδιών
γι’ αυτό σωπαίνουν
ταξιδεύουν και σωπαίνουν, υπομένουν και σωπαίνουν
παρά δήμον ονείρων, παρά δήμον ονείρων
Γ. Σεφέρης, Ο Στράτης Θαλασσινός ανάμεσα στους αγάπανθους

Στην Ομηρική Οδύσσεια (ω 11-14) οι ψυχές των σκοτωμένων μνηστήρων περνούν το ρεύμα του Ωκεανού, τη Λευκή πέτρα, τις πύλες του Ήλιου,  τη χώρα των ονείρων και φθάνουν στο λιβάδι με τους ασφόδελους, εκεί όπου κατοικούν οι σκιές όσων άφησαν πίσω τους τις ταλαιπωρίες και τους κόπους της ζωής.  «Ταξιδεύουν και σωπαίνουν» συμπληρώνει ο Γ. Σεφέρης.
Τα λαμπρά επιτύμβια αγάλματα των δύο νέων που έφυγαν νωρίς, η κόρη (550-540 π.Χ.) και ο κούρος (540-530 π.Χ) από τον αρχαίο δήμο του Μυρρινούντα,  σωπαίνουν με ένα χαμόγελο στα χείλη. Με το αριστερό της χέρι η  κόρη Φρασίκλεια κρατά ένα άνθος λωτού μπροστά στο στήθος.  «Θα καλούμαι για πάντα κόρη, αφού οι θεοί αντί για γάμο μου όρισαν αυτό το όνομα» διαβάζουμε στο βάθρο του μνημείου της.
«Τίποτα δε χάνεται» μας θυμίζει ο Γ. Ρίτσος (Όταν έρχεται ο Ξένος) «κι’ ο θάνατος μια πρόσθεση, όχι αφαίρεση».

ΙΘΑΚΕΣ

Μια νησίδα στη μέση της αίθουσας αναλαμβάνει να μας ταξιδέψει σε ένα νησιωτικό τοπίο. Αγγεία καθημερινά και λατρευτικά, ασκοί, πρόχοι, ένα ρυτό και μια κύμβη από το Ακρωτήρι της Θήρας καταγράφουν στοιχεία από το φυσικό περιβάλλον. Άνθη κρόκου, στάχια κριθαριού, ψυχανθή, ανεμώνες, κλαδιά ελιάς, σταφύλια, αίγαγροι και δελφίνια  διεγείρουν με την ομορφιά τους τη φαντασία μας.
Μεμιάς το κυκλαδίτικο τοπίο του 17^ου αι. π. Χ. μοιάζει αναλλοίωτο στο χρόνο,  άφθαρτο από το τότε μέχρι το σήμερα, σαν αιώνια εικόνα, βαθιά κρυμμένη  στο συλλογικό μας υποσυνείδητο που μιλά για την κοινή μας Ιθάκη με τα μάτια του Ο. Ελύτη: «Εάν αποσυνδέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις». (Ο. Ελύτης, Ο μικρός ναυτίλος)

ΙΘΑΚΕΣ

Και παρουσιάζεται μπροστά μου, πάλι και πάλι το φάντασμα
του Οδυσσέα, με μάτια κοκκινισμένα από του
κυμάτου την αρμύρα
κι’ από το μεστωμένο πόθο να ξαναδεί τον καπνό που
βγαίνει από τη ζεστασιά του σπιτιού του και το σκυλί
του που γέρασε προσμένοντας στη θύρα.

Στέκεται μεγάλος, ψιθυρίζοντας ανάμεσα στ’ ασπρισμένα
του γένεια, λόγια της γλώσσας μας, όπως τη μιλούσαν
πριν τρεις χιλιάδες χρόνια.
Γ. Σεφέρης, Πάνω σ’ έναν ξένο στίχο

Φθαρμένο από την αλμύρα της θάλασσας των Αντικυθήρων, το άγαλμα που παριστάνει τον ώριμο γενειοφόρο Οδυσσέα (πρώτο μισό του 1^ου αι. π.Χ.) παρουσιάζεται στην έκθεση για να επισημάνει την επιστροφή μετά την περιπέτεια και να υποσημάνει συνειρμικά τον «μεστωμένο πόθο» του ταξιδευτή «να ξαναδεί τον καπνό που βγαίνει από τη ζεστασιά του σπιτιού του» (Γ. Σεφέρης, Πάνω σ’ έναν ξένο στίχο).